Andrzej Skrzeczkowski od 2008 roku jest oficjalnym przedstawicielem NASK w Radzie Konsorcjum PIONIER (mimo że od 2008 roku jest oficjalnym przedstawicielem, to od samego początku czynnie uczestniczy w pracach Konsorcjum).
Z Andrzejem Skrzeczkowskim m.in. o bezpieczeństwie w sieci oraz wyzwaniach na 2023 rok, rozmawia Magdalena Baranowska-Szczepańska.
M.B-S.: Jednym z obszarów działalności NASKU jest cyberbezpieczeństwo. W jednym z wywiadów mówił Pan, że pierwsze włamanie się przez Polaka na strony amerykańskie wynikało z czystej naukowej ciekawości. Ta ciekawość jednak zamieniła się z biegiem czasu w zagrożenia. Hejt, uzależniania, cyberprzemoc, dezinformacja… NASK, prowadzi wiele badań w całej Polsce wśród nastolatków, youtuberów pyta o reakcję osób, które doświadczyły cyberprzemocy. Jakie można wyciągnąć z tych badań wnioski i jaka może być rola środowiska akademickiego w przeciwdziałaniu tym zjawiskom?
A.S.: – To prawda, troska o cyberbezpieczeństwo polskiej przestrzeni cyfrowej od lat stanowi jeden z najważniejszych obszarów działalności Państwowego Instytutu Badawczego NASK. Warto chociażby przypomnieć, że od 2018 roku, na mocy ustawy o Krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, w strukturach NASK działa jeden z trzech zespołów CSIRT poziomu krajowego.
Odpowiadając na pytanie o rolę środowiska akademickiego w przeciwdziałaniu negatywnym zjawiskom, które obserwujemy w cyberprzestrzeni, dobrze jest jednak popatrzeć na NASK szerzej – nie tylko przez pryzmat wypełniania zadań CSIRT NASK czy nieustannych dyżurów zespołu CERT Polska. Wiele innych elementów rozbudowanej struktury NASK również wnosi realny wkład w poprawę poziomu cyberbezpieczeństwa w Polsce, a samo określenie „Instytut Badawczy” jednoznacznie informuje o naukowym i właśnie „akademickim” charakterze ogromnej liczby podejmowanych w nim działań i projektów. Funkcjonujące w jego strukturach Centrum Badań i Rozwoju już dziś skutecznie wdraża chociażby wykorzystywanie na rzecz cyberbezpieczeństwa algorytmów tzw. sztucznej inteligencji, nowoczesnych technologii biometrycznych, a w niedalekiej przyszłości także komunikacji kwantowej. Natomiast Centrum Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej – jak sama nazwa wskazuje – podejmuje wiele inicjatyw szkoleniowych związanych z cyberbezpieczeństwem, promując szeroko rozumianą prewencję.
To oczywiście tylko przykłady, których można by przytoczyć o wiele więcej. Chodzi tu jednak tylko o naszkicowanie pewnego wycinka obrazu, w którym w działaniach NASK odbija się rola całego środowiska akademickiego:
- rozwój nauki, badań i technologii wpływających na poprawę cyberbezpieczeństwa
- przeciwdziałanie dezinformacji, wdrożenie skutecznych mechanizmów odsiewania fałszywych treści
- edukacja i jeszcze raz edukacja – nie tylko odbiorców końcowych, ale i samych edukatorów
Wiedza oraz odpowiednie narzędzia badawcze to najskuteczniejszy oręż, w jaki środowisko akademickie może wyposażyć osoby narażone na kontakt z cyberprzemocą, dezinformacją i innymi zagrożeniami cyfrowymi. To niezwykle istotna rola, ale równocześnie wielka odpowiedzialność.
M.B-S.: Warszawskie środowisko naukowe obsługiwane przez NASK w ramach sieci WARMAN było otwarte na usługi, które oferował PIONIER z MANami po projektach PLATON i MAN- Ha. Jak Pana zdaniem zostaną przyjęte usługi, które opracowujemy aktualnie w projekcie PIONIER LAB?
A.S.: – W sferze sieciowej (Lab1) proces wdrożenia powinien odbyć się w sposób prawie niezauważalny dla podłączonych jednostek. Wraz z rozbudową struktur wewnętrznych sieci pojawią się za to wyraźnie widoczne korzyści – nowe i charakteryzujące się lepszymi parametrami usługi dostępu do internetu i do sieci naukowych. Wykonanie sieci prywatnej dla rozproszonych jednostek pozwoli też na wygodną, zdalną kooperację pracowników i studentów, niezależnie od miejsca ich pracy, bez zauważalnych różnic w porównaniu do tradycyjnych form współpracy.
Laboratorium 2 przyniesie natomiast zupełnie nową usługę dostawy hiperprecyzyjnego zegara i czasu. Dla wielu laboratoriów i przy wielu pracach będzie to nieoceniona pomoc.
Wprowadzenie usług laboratorium 4 i 8 będzie dla nas wyzwaniem, choć wiemy, że usługi żywych laboratoriów i wsparcia preinkubacji są bardzo oczekiwane. Zasoby do robienia spotkań hybrydowych, wdrożeń w zakresie AR/VR czy IoT/OT będą bardzo cenne szczególnie dla młodych naukowców – animatorów cyfrowej rzeczywistości.
Według mnie, hitem będzie stanowisko badania odbioru materiałów audiowizualnych i wspomagania tworzenia interfejsu zgodnego z UX. Wskazanie, kiedy przekaz e-learningowy zaczyna nudzić, a które jego elementy zauważane są jako najmocniejsze, to bardzo przydatna wiedza. Bezcenne może okazać się także uzyskanie informacji o ergonomii tworzonej aplikacji – i to z określeniem źródeł ewentualnych problemów lub najchętniej zauważanego i wykorzystywanego elementu przekazu. To na pewno będzie ważna pomoc dla twórców, których w środowisku naukowo-akademickim Warszawy mamy bardzo dużo.
PIONIER-LAB przyniesie też wiele innych, nowych, ale i często odświeżonych usług. W czasie rozmów z pracownikami uczelni i instytutów Warszawy pojawiało się pytanie, kiedy pokażemy coś nowego i przydatnego w codziennej działalności jednostek naukowych. Myślę, że pomyślne wdrożenie PIONIER-LAB będzie najlepszą odpowiedzią na to pytania.
M.B-S.: Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa — Państwowy Instytut Badawczy – zmieniał się przez lata, ale działa nieprzerwanie i rozwija się od 1991 roku. Powitaliśmy nowy kalendarzowy rok, a zatem jakie wyzwania NASK stawia sobie na najbliższy rok, pięć, dziesięć lat?
A.S.: – To bardzo ciekawe pytanie, choć trochę z gatunku tych, na które nie da się odpowiedzieć precyzyjnie (zwłaszcza w dłuższych perspektywach czasowych) – ale które inspirują i skłaniają do refleksji. I pierwszą taką refleksją może być przypomnienie, że Państwowy Instytut Badawczy NASK nigdy nie działał i nie będzie działał sam dla siebie, ale funkcjonuje dla społeczeństwa i w ramach społeczeństwa w Polsce. Od lat staramy się, by było to coraz bardziej tzw. społeczeństwo informacyjne – bezpieczne, odporne i innowacyjne. I to jest pierwsze i nieustanne wyzwanie, jakie stawia sobie NASK zarówno obecnie, jak i w przyszłości.
W jaki sposób NASK chce realizować to zadanie? Jeśli spojrzymy bardziej szczegółowo na rok 2023, to zobaczymy między innymi perspektywę zakończenia budowy OSE, czyli ogólnopolskiej sieci dającej wszystkim zainteresowanym szkołom w Polsce dostęp do sieci internetowej, a zatem wyrównującej szanse rozwoju cyfrowego, niezależnie od miejsca zamieszkania najmłodszych uczestników naszego społeczeństwa. Najbliższy rok będzie też niewątpliwie czasem dalszych prac rozwojowych Krajowego Systemu Cyberbezpieczeństwa, tak aby polskie społeczeństwo informacyjne mogło funkcjonować w maksymalnie bezpiecznych warunkach. Jako Państwowy Instytut Badawczy będziemy też działać na rzecz skutecznego, praktycznego wdrażania nowoczesnych technologii właśnie w obszarze cyberbezpieczeństwa, między innymi poprzez pogłębianie wykorzystywanych już obecnie rozwiązań z zakresu tzw. sztucznej inteligencji. W tej dziedzinie będziemy także pogłębiać wiedzę o bezpieczeństwie AI, co może być już niedługo bardzo ważnym problemem w cyberbezpieczeństwie.
Trudniejsze jest precyzyjne naszkicowanie dłuższej perspektywy czasowej – pięcio- czy dziesięcioletniej – ale priorytetowe wyzwania, jakie stawia przed sobą NASK, pozostaną tak naprawdę niezmienne. Zawsze będzie to troska o innowacyjność w podejściu do korzystania z sieci połączona z nieustanną dbałością o cyberbezpieczeństwo, zawsze będziemy się też starać o maksymalną użyteczność rozwiązań sieciowych, służących polskim obywatelom i organizacjom działającym na terenie naszego kraju. Ale oczywiście kontekst tych starań będzie się zapewne zmieniał, wraz z rozwojem sieci stacjonarnych wielkich przepustowości, sieci 5G/6G, Internetu Rzeczy, komunikacji kwantowej (budowanej już obecnie np. w ramach projektu PIONIER-Q), zastosowaniach blockchain, sztucznej inteligencji, chmury, metaverse i dalej pogłębiającej się cyfryzacji (a może nawet cyborgizacji) użytkowników.
NASK zawsze będzie stał na straży tego, by nowe technologie wpływały na poprawę dobrostanu całego społeczeństwa i jego poszczególnych jednostek. I będzie dbać o to, by rozwój technologiczny wspomagał rozwój społeczny, w bezpiecznym środowisku i z odpowiadającym mu poziomem edukacji użytkowników sieci – zarówno w przyszłym roku, jak i w dalszej, niewątpliwie ciekawej, przyszłości…